KÜLTÜR ŞOKU
Bir yerden başka bir yere göç etmek kulağa çoğunlukla heyecan verici gelse de bazı kişiler için bu süreç kolay geçmemekte, hatta bazen travmatik olabilmektedir. Göç kavramını incelediğimizde karşımıza çıkan kavramlardan biri de kültürel şoktur. Tanım olarak kültürel şok, yeni bir kültür ortamı içerisinde bireyin ne yapacağını bilmemesinden kaynaklı olarak sıkıntılı ve kaygılı olma hali olarak tanımlanmaktadır. Göçten hemen sonraki süreçte kültürel şokun etkisinin daha fazla hissedildiği düşünülmektedir.
Kültürel şokun en kısa sürede atlatılabilmesi için bireyin içinde bulunduğu kültürel çevreye uyum göstermesi olumlu etki edebilmektedir. Bireyin göç etmeden önce içinde bulunduğu kültürel ortamla göç ettiği kültürel ortamın benzerliklerinin az ya da çok olması bu uyum sürecini etkileyebilmektedir. Yapılan bir inceleme çalışmasında* araştırmacılar, eğer iki kültürel çevre arasında benzerlikler az ise uyum sorunlarının daha çok ortaya çıktığını bulmuşlardır. Bu kişilerin göç ettikleri yerde yerel halk tarafından dışlanması da uyum sürecini olumsuz etkileyebilmektedir.
Bireylerin göç ettikleri yerde işsizlik, gelenek göreneklerinden uzak kalma, aile üyelerinden ayrılma, kültür ortamının değişmesi, iletişim kurmada güçlük, yalnızlık hissi ve kendine yabancılaşma gibi durumlar görülebilmekte ve bu durum göç eden kişiyi psikolojik açıdan olumsuz etkileyebilmektedir. Ayrıca göç süreci zaman zaman fiziksel sağlığı da olumsuz etkileyebilmektedir. Bu durum kişilerin kültürel uyum sağlama sürecini ve göçün sebep olabileceği travmaları negatif yönde etkileyebilmektedir.
İki önemli unsurun kültürel uyumun sağlanmasında önemli olduğu düşünülmektedir. Bunlar:
Bireyi göçe yönelten temel neden: Bireyin göç etmesi, iklim veya siyasi nedenler gibi zorunluluktan kaynaklanıyorsa uyum süreci zorlaşabilmektedir. Ancak bireyin gönüllü olarak göç etmesi, süreci kolaylaştıran bir etken olabilmektedir.
Bireyin kültürlerarası iletişim yeterliliği: Farklı kültürel çevrede yetişmiş olan insanlarla etkin iletişim kurma becerisini gerektiren kültürlerarası iletişim yeterliliği de göç eden kişilerin uyum sürecini etkilemektedir.
Kültürlerarası uyum dendiğinde bahsedilen şey asimilasyon -yani bireyin benimsediği kültürü bırakarak göç ettiği kültürün özelliklerini benimsemesi- değildir. Kültürel uyum, göç edilen kültürün davranış biçimlerini ve değerlerini de benimseyerek dünya görüşünü genişletme süreci olarak ifade edilir. Asimilasyonda yeni bir birey ortaya çıkar, kültürel uyum sürecinde birey kendi kültürünü de kaybetmeden yeni bakış açıları ve değerler kazanır.
Değişim programları, kültür şokunun olumsuz etkilerini en aza indirmek için farklı uygulamalarla katılımcılarını desteklemektedir. AFS’nin değişim süreçleri için düzenlemekte olduğu oryantasyon programları, danışmanlık servisleri, eğitimler ve sürekli destek hizmetleriyle kültür şokunun olası olumsuz etkileri önlenebilmektedir.
*Şahin, C. (2001). Yurt dışı göçün bireyin psikolojik sağlığı üzerindeki etkisine ilişkin kuramsal bir inceleme. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 57-67.